Berg-Stichting

Over de Berg-Stichting en Laar & Berg

De Berg-Stichting was een weeshuis voor Joodse kinderen dat op het terrein van onze school heeft gestaan. Waar nu de vleugel van Laar & Berg staat waar de lokalen 3a en 3b zijn, stond het hoofdgebouw. Er waren ook nog bijgebouwen richting het huidige sportveld. De directeurswoning is het enige overgebleven gebouw, dit is de woning naast school aan de Langsakker. Alle andere gebouwen zijn begin jaren ’70 van de vorige eeuw gesloopt om plaats te maken voor de nieuwbouw van Laar & Berg.

Sally Berg

Het kindertehuis is in 1911 opgericht door een Joodse ondernemer, Albert (Sally) Berg, die geld beschikbaar stelde om Joodse kinderen die wees waren geworden of waarvan de ouders niet (meer) in staat waren om voor hun kinderen te zorgen op te vangen en een huis te geven. De Berg-Stichting is naar hem genoemd en ook het tweede gedeelte van de naam van onze school verwijst naar deze Sally Berg.

Het leven in de Berg-Stichting voor WOII

Voor de oorlog was er zeker tot 1929 een streng beleid waar de kinderen zich aan moesten houden. Ze werden bij binnenkomst kaalgeschoren, kregen speciale gestichtskleding (met zwarte cape voor buiten) en moesten zich aan de strenge (joodse) regels in het tehuis houden. Jongens en meisjes werden geheel apart gehouden. In de rij liepen ze naar de openbare school in Laren en eenmaal terug in het tehuis waren er allerlei klusjes te doen. Er werden bv. groenten in eigen tuin gekweekt.

In 1929 kwam er een nieuwe directeur, de heer Reitsema, waarna de strenge regels iets soepeler werden. De heer Reitsema en zijn vrouw Tine zijn voor veel kinderen in de Berg-Stichting heel erg belangrijk geworden. Niet alleen omdat hij als een soort vader voor hen was, maar vooral omdat hij er gedurende de oorlog alles aan deed om de kinderen te beschermen tegen deportatie.

De Tweede Wereldoorlog

Toen de oorlog in mei 1940 voor Nederland begon betekende dat voor Laren in eerste instantie vooral dat er veel Wehrmachtsoldaten (van het Duitse leger) kwamen.  Al snel gingen de Joodse kinderen van de Berg-Stichting merken wat de bezetting voor hen betekende.  Ze werden uitgejouwd door Duitse soldaten, moeten in de klas oppassen voor de NSB-kinderen en waren vanaf november 1940 niet meer welkom in het Larense café waar ze altijd tussen de middag hun boterham aten. Vanaf nu volgden er steeds meer discriminerende maatregelen waar niet alleen de kinderen van de Bergstichting, maar ook Joden in de rest van Nederland mee te maken krijgen. Joden zijn niet meer welkom in openbare gelegenheden zoals de bioscopen, parken etc.  Overal verschijnen borden met: Joden niet gewenscht” en “voor Joden verboden”. De kinderen van de Berg-Stichting mochten vanaf 1 september 1941 niet meer naar de school in Laren. Ze kregen vanaf nu les in de Berg-Stichting zelf. Vanaf 3 mei 1942 moesten ze net als alle andere Joden in Nederland een gele ster op hun kleding dragen. Alleen de kleintjes (jonger dan 6) en de Reitsema’s (zij waren niet joods) hoefden dit niet te doen.

Directeur Reitsema deed er alles aan om ‘zijn’ kinderen voor deportatie te behoeden. Er werd een heel systeem bedacht met stempels en verhuisbewijzen en zogenaamde ‘Mischling”[1]verklaringen waardoor de kinderen (langer) in de Berg-Stichting konden blijven. Wel moesten de gebouwen in Laren worden ontruimd. Reitsema kocht in Amsterdam aan het Rapenburg een aantal panden aan waar de kinderen tijdelijk werden ondergebracht. Vanuit hier werden veel kinderen naar geheime onderduikadressen gebracht. Voor een aantal (48) lukte dit echter niet. Zij werden, via kamp Westerbork in Drenthe, gedeporteerd naar vernietigingskampen in Polen zoals Auschwitz, en Sobibor. Hier werden zij, meestal direct na aankomst in het kamp vergast.

Voor deze kinderen en 4 van hun begeleiders werd op 20 april 2017 vlak voor onze school een monument onthuld, van de beeldhouwer Lon Pennock. De plek waar het monument is komen te staan heet vanaf dan het Reitsemaplantsoen.

De Berg-Stichting geconfisceerd door de nazi’s

Nadat alle joodse kinderen uit de Berg-Stichting waren weggevoerd werden de gebouwen van de Berg-Stichting door de nazi’s onder andere gebruikt als kindertehuis voor kinderen verwekt door Duitse soldaten. In een documentaire uit mei 2020 (2Doc.nl; oorlogskinderen) vertelt Marcel Kemp, een van de kinderen die als baby korte tijd in de Berg-Stichting verbleef, bij het monument naast onze school over hoe dit zijn leven heeft bepaald en over de zoektocht naar zijn onbekende Duitse vader.

De Berg-Stichting na de oorlog

De eerste jaren na de oorlog waren alle kinderen in de Berg-Stichting oorlogsslachtoffer. Sommigen hebben de kampen overleefd, anderen hebben ondergedoken gezeten, zoals Mautje (Maurits) Cohen die nog steeds leeft! Hij heeft zowel bij de onthulling van het monument in 2017 een prominente rol gespeeld.

In 1960 ging directeur Reitsema met pensioen,  in 1964 kregen hij en zijn vrouw Tine een Yad Vashemonderscheiding [2].  In 1965 werden de deuren van de Berg-Stichting definitief gesloten. De gebouwen zijn verkocht en in 1969 startte op het terrein Laar & Berg als zelfstandige school. De eerste jaren werd nog wel lesgegeven in het oude hoofdgebouw van de Berg-Stichting. Oud-Economiedocente mevrouw Luijf heeft er als eersteklasser nog les gekregen.

Onthulling monument

In 2017 is in samenwerking met de Stichting Monument voor de Joodse kinderen voor de ingang van onze school een monument onthuld. Het ontwerp is van Lon Pennock die helaas in 2021 is overleden. De onthulling was een bijzonder indrukwekkende bijeenkomst waarbij niet alleen prominenten uit Laren en de Joodse gemeenschap aanwezig waren, maar ook oud-bewoners van voor en na de oorlog zoals Maurits Cohen en Trudy Asscher. Leerlingen van Laar en Berg hebben onder andere met muziek en gedichten deze herdenking een extra dimensie gegeven. Waar eens kinderstemmen verstomden door bruut geweld klinken nu weer dagelijks vrolijke kinderstemmen en dat willen wij op Laar en Berg graag uitdragen. Laar en Berg  heeft het monument in 2018 ‘geadopteerd’ en ontvangt in dit kader jaarlijks informatie en een gift voor een krans van het nationaal 4 en 5 mei comité.

Collectie Cohen

In november 2024 heeft Maurits Cohen, enige overlevende van de broertjes Cohen die in 1939 in de Berg-Stichting kwamen wonen, een deel van zijn persoonlijke collectie boeken over de Tweede Wereldoorlog aan onze school gedoneerd. Deze boeken hebben een speciaal plekje in onze mediatheek gekregen.

Herdenking op Laar & Berg

Op school wordt in jaar 3 aandacht besteed aan de geschiedenis van de Berg-Stichting en jaarlijks nemen leerlingen en docenten actief deel aan de herdenking die plaatsvindt voor de meivakantie. 

[1] Mischling wil zeggen ‘halfbloed’, dit waren kinderen met een Joodse moeder en een niet-Joodse vader. Voor dit laatste verklaarde Reitsema meestal dat de kinderen bv. Uit een buitenechtelijke relatie kwamen met een niet-Joodse man, ook als dit in het geheel niet het geval was!

[2] Yad Vashem is de naam van een instituut in Israël ter nagedachtenis aan de Holocaust

Bronnen:

Geschiedenis van de Berg-Stichting P. Cohen Den Haag 1992

Schieten op de maan T.Koetsier, E. Roest 2016

De slag om de Berg-Stichting I.Hilhorst, T.Koetsier, E. Roest 2017

https://www.joodsmonument.nl/nl/page/48782/berg-stichting